پیش‌زمینه تاریخی فلوراید در پیشگیری از پوسیدگی
فلوراید خوراکی و موضعی از دهه‌ها پیش به‌عنوان مؤثرترین ابزارهای پیشگیری از پوسیدگی دندان شناخته شده‌اند. افزودن فلوراید به آب آشامیدنی (Fluoridation) از میانه قرن بیستم در کشورهای پیشرفته آغاز شد و توسط مرکز کنترل و پیشگیری از بیماری‌ها (CDC) به‌عنوان یکی از ده دستاورد بزرگ بهداشت عمومی قرن بیستم معرفی گردید. فلوراید موضعی نیز (از جمله خمیردندان‌ها، ژل‌ها و وارنیش فلوراید) نقش مهمی در تقویت مینای دندان و جلوگیری از پوسیدگی ایفا می‌کند. در ایران، اگرچه شواهد علمی از اثربخشی فلوراید حمایت می‌کنند، اما برنامه فلوریداسیون آب آشامیدنی هرگز به‌صورت ملی اجرا نشده است. مطالعات نشان داده‌اند که میانگین غلظت فلوراید در آب آشامیدنی ایران حدود 5/0 میلی‌گرم در لیتر است که کمتر از حد بهینه توصیه‌شده (7/0 تا 2/1 میلی‌گرم در لیتر) است و تنها در چند استان این میزان در محدوده مطلوب قرار دارد. از مهم‌ترین دلایل عدم اجرای این برنامه در کشور می‌توان به تفاوت‌های اقلیمی و منابع آب، نگرانی از بروز فلوروزیس دندانی، هزینه‌های زیرساختی بالا و نبود اجماع در سیاست‌گذاری سلامت دهان اشاره کرد. در نتیجه، تمرکز بر استفاده از روش‌های موضعی نظیر وارنیش فلوراید به‌عنوان جایگزینی ایمن و مؤثر در سیاست‌های بهداشت دهان کشور، اهمیت دوچندان دارد.
وارنیش فلوراید؛ راه‌حلی علمی و ایمن
پوسیدگی دندان یکی از شایع‌ترین بیماری‌های دوران کودکی است که می‌تواند تغذیه، تمرکز، یادگیری و اعتماد به‌نفس کودکان را تحت تأثیر قرار دهد. خوشبختانه روشی ساده، ایمن و بسیار مؤثر برای پیشگیری از این مشکل وجود دارد: وارنیش فلوراید. فلوراید یک ماده معدنی طبیعی است که در آب، خاک و بسیاری از مواد غذایی یافت می‌شود. این ماده با تقویت مینای دندان، مقاومت آن را در برابر باکتری‌ها و اسیدهای مخرب افزایش داده و حتی می‌تواند نواحی اولیه پوسیدگی را ترمیم کند. وارنیش فلوراید شکلی از فلوراید است که توسط دندان‌پزشک یا مراقب سلامت روی سطح دندان‌ها مالیده می‌شود.
تأیید سازمان‌های معتبر جهانی
سازمان جهانی بهداشت (WHO) در گزارش رسمی خود در سال ۲۰۲۲ وارنیش فلوراید را روشی ایمن، ساده و مؤثر برای پیشگیری از پوسیدگی دندان در کودکان معرفی کرده است. همچنین نهادهای بین‌المللی از جمله انجمن دندانپزشکی آمریکا (ADA)، مراکز کنترل و پیشگیری از بیماری‌ها (CDC) و یونیسف (UNICEF) بر ضرورت استفاده از وارنیش فلوراید در برنامه‌های بهداشت مدارس تأکید دارند. مرور نظام‌مند منتشرشده در مجله معتبر Cochrane Database of Systematic Reviews نشان داده است که استفاده از وارنیش فلوراید موجب کاهش ۴۰ تا ۴۵ درصدی پوسیدگی دندان‌های شیری و دائمی در کودکان می‌شود. در مطالعه‌ای که توسط CDC در سال ۲۰۲۵ منتشر شد، اجرای برنامه‌های وارنیش فلوراید در مدارس توانست بروز پوسیدگی در دندان‌های دائمی را تا ۳۲ درصد کاهش دهد. این شواهد بیانگر آن است که استفاده از وارنیش فلوراید یکی از مؤثرترین و کم‌هزینه‌ترین مداخلات بهداشت دهان در سطح جهانی است.
آیا فلوراید ضرر دارد؟
گاهی والدین نگران اثرات جانبی فلوراید هستند، اما باید دانست که مقدار فلوراید در وارنیش بسیار اندک و کاملاً ایمن است. این ماده روی سطح دندان باقی می‌ماند و وارد بدن نمی‌شود. برخلاف برخی باورهای نادرست، هیچ شواهد علمی معتبری وجود ندارد که نشان دهد وارنیش فلوراید باعث بیماری، نازایی یا سرطان می‌شود. تنها در صورتی که فلوراید به مقدار زیاد و برای مدت طولانی بلعیده شود (مانند بلعیدن مکرر خمیردندان در کودکان خردسال)، ممکن است لکه‌های سفید جزئی روی دندان ایجاد شود که صرفاً یک تغییر ظاهری خفیف و بی‌خطر است.
چرا اجرای برنامه در مدارس اهمیت دارد؟
بسیاری از کودکان به‌طور منظم به دندان‌پزشک مراجعه نمی‌کنند، اما حضور آن‌ها در مدرسه فرصت مناسبی برای انجام مراقبت‌های پیشگیرانه فراهم می‌کند. اجرای برنامه‌های وارنیش فلوراید در مدارس نه‌تنها موجب کاهش چشمگیر پوسیدگی دندان‌ها می‌شود، بلکه هزینه‌های درمانی خانواده‌ها و نظام سلامت را نیز به‌طور قابل‌توجهی کاهش می‌دهد. وارنیش فلوراید روشی علمی، ایمن و اثربخش برای محافظت از دندان‌های کودکان است. این روش توسط سازمان جهانی بهداشت و معتبرترین نهادهای علمی جهان تأیید شده و در کشورهای پیشرفته به‌طور گسترده اجرا می‌شود. با همکاری والدین و حمایت از این برنامه، می‌توان آینده‌ای سالم‌تر و بدون پوسیدگی برای کودکان رقم زد.
منابع
1. Centers for Disease Control and Prevention (CDC). Ten Great Public Health Achievements — United States, 1900–1999. MMWR 1999;48(41):1141–1147. https://www.cdc.gov/mmwr/preview/mmwrhtml/mm4841a1.htm
2. Azami-Aghdash S, Ghojazadeh M, Pournaghi Azar F, Naghavi-Behzad M, Mahmoudi M, Jamali Z. Fluoride concentration of drinking waters and prevalence of fluorosis in iran: a systematic review. J Dent Res Dent Clin Dent Prospects. 2013 Winter;7(1):1-7. doi: 10.5681/joddd.2013.001. Epub 2013 Feb 21. PMID: 23486733; PMCID: PMC3593199. https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/23486733/
3. Keramati H, Miri A, Baghaei M, Rahimizadeh A, Ghorbani R, Fakhri Y, Bay A, Moradi M, Bahmani Z, Ghaderpoori M, Mousavi Khaneghah A. Fluoride in Iranian Drinking Water Resources: a Systematic Review, Meta-analysis and Non-carcinogenic Risk Assessment. Biol Trace Elem Res. 2019 Apr;188(2):261-273. doi: 10.1007/s12011-018-1418-7. Epub 2018 Jun 25. PMID: 29943372. https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/29943372/
4. Cochrane, N., Poureslami, H. Necessity of water fluoridation in Iran: A review on water fluoridation and prevention of dental caries. Journal of Oral Health and Oral Epidemiology, 2014; 3(1): 1-7.
https://johoe.kmu.ac.ir/article_86998_4fbb66fa43f99523e7ff5be1469fd97a.pdf
5. World Health Organization (WHO). Prevention and treatment of dental caries with mercury-free products and minimal intervention. Geneva: WHO; 2022. https://www.who.int/publications/i/item/9789240046184
6. Marinho VCC, Worthington HV, Walsh T, Clarkson JE. Fluoride varnishes for preventing dental caries in children and adolescents. Cochrane Database of Systematic Reviews. 2013; Issue 7. Art. No.: CD002279. https://doi.org/10.1002/14651858.CD002279.pub2
6. Griffin SO, Lin M, Scherrer CR, et al. Effectiveness of School Fluoride Delivery Programs: A Community Guide Systematic Review. American Journal of Preventive Medicine. 2025;69(1):107633. https://doi.org/10.1016/j.amepre.2025.04.003
7. Centers for Disease Control and Prevention (CDC). Oral Health: School Fluoride Varnish Delivery Programs. Updated 2025. https://www.cdc.gov/oralhealth/programs/school-fluoride-varnish.html
8. American Dental Association (ADA). Fluoride varnish: Evidence-based clinical recommendations. ADA Council on Scientific Affairs, 2023. https://www.ada.org/resources/research/science-and-research-institute/oral-health-topics/fluoride-varnish
