سایه سنگین خشونت بر سر سپیدجامگان: روایتی از یک بحران رو به گسترش
خشونت علیه جامعه پزشکی، پدیدهای تکبعدی و مقطعی نیست؛ بلکه بازتابی از پیچیدگیهای اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی جامعهای است که تحت فشارهای مستمر و رو به افزایش قرار دارد.
رخداد اخیر ضرب و شتم یک همکار دندانپزشک، نه اولین نمونه است و نه آخرین هشدار. این حادثه نمادی از روندی است که در صورت تداوم، میتواند پیامدهای فراگیری برای نظام سلامت کشور به همراه داشته باشد.
در تحلیل چنین رخدادهایی، توجه به بسترهای اجتماعی شکلدهنده خشونت ضروری است. جامعهای که در سالهای اخیر با افزایش فشارهای اقتصادی و اجتماعی و کاهش تابآوری مواجه بوده، زمینهای مساعد برای بروز رفتارهای پرخطر و واکنشهای هیجانی پیدا کرده است. در چنین فضایی، موقعیتهای تنشزا کمترین فاصلهای با خشونت ندارند و رابطه بیمار–پزشک، که باید بر اعتماد و احترام متقابل استوار باشد، آسیبپذیر میشود. بخش قابلتوجهی از تنشهای موجود، نه از خصومت فردی، بلکه از خستگی روانی و انباشت فشارهای اقتصادی–اجتماعی برمیخیزد.
در کنار این عوامل، بازنمایی رسانهای جامعه پزشکی نقشی تعیینکننده دارد. سالهای اخیر شاهد تولید و انتشار محتوایی بودهایم که با روایتهای ناقص، کلیسازیهای مخدوش و برجستهسازی رخدادهای منفرد، تصویری ناعادلانه، غیرواقعی و بعضاً مغرضانه از جامعه پزشکی القا کرده است. فضای مجازی نیز گاه به بازتولید ذهنیتی کمک کرده که پزشک را از جایگاه علمی خود فاصله داده و به سوژهای برای قضاوتهای هیجانی تبدیل میکند. چنین روندی ناخواسته بستری برای مشروعسازی خشونت فراهم میسازد.
از سوی دیگر، شرایط اقتصادی و محدودیتهای پوشش بیمهای نیز موجب شکلگیری سوءبرداشتهایی درباره انگیزههای پزشکان شده است. هزینههای درمان تابع ساز و کارهای پیچیدهای است که بسیاری از آنها خارج از اختیار ارائهدهندگان خدمت قرار دارد، اما فشار معیشتی موجب میشود بخشی از جامعه، پزشک را نخستین نقطه تخلیه نارضایتی بداند. فقدان اطلاعرسانی روشن درباره واقعیتهای اقتصاد درمان، این شکاف را عمیقتر کرده است.
افزون بر عوامل بیرونی، مواجهه با چالشهای درونحرفهای نیز ضروری است. رفتارهای غیراستاندارد، تبلیغات اغراقآمیز، رقابتهای غیرحرفهای و وعدههای غیرعلمی از سوی تعدادی محدود از همکاران، در بلندمدت شأن حرفهای را تضعیف و انتظارات غیرواقعی از درمان ایجاد میکند. هرگاه این انتظارات برآورده نشود، زمینه بروز تنش و واکنشهای نامتعارف افزایش مییابد. بنابراین مقابله با خشونت، نیازمند توجه همزمان به اخلاق حرفهای و مسئولیتپذیری صنفی نیز هست.
پیامدهای تداوم این روند، صرفاً به امنیت فردی پزشکان محدود نمیشود. کاهش احساس امنیت شغلی، افت انگیزه، فرسودگی حرفهای و افزایش تمایل به مهاجرت، زنجیرهای از پیامدهایی است که نهایتاً کیفیت خدمات درمانی و سلامت عمومی جامعه را تحت تأثیر قرار میدهد. هنگامی که محیط درمان به صحنه تهدید و تنش تبدیل شود، تمرکز علمی، روحیه تیمی و کیفیت مراقبت آسیب میبیند و این مسئله در بلندمدت تهدیدی جدی برای زیرساخت سلامت کشور خواهد بود.
مدیریت این بحران، نیازمند رویکردی چندجانبه است: اصلاح و اجرای قوانین حمایتی از کادر درمان، بازتعریف نقش رسانهها در چارچوب اخلاق حرفهای، آموزش عمومی درباره واقعیتهای درمان و هزینهها، تقویت نظارتهای درونصنفی و ارتقای مهارتهای ارتباطی در محیطهای درمانی میتواند بخشی از مسیر رفع این چالش باشد.
آنچه مسلم است این مسئله، موضوعی ملی با اهمیت راهبردی برای آینده سلامت کشور است. در همین راستا و بنابر رسالت جامعه دندانپزشکی ایران، شصتوپنجمین کنگره سالیانه جامعه دندانپزشکی ایران با تم واقعیتهای علمی در برابر هیاهوی مجازی، میتواند فرصتی برای گفتوگو و بررسی علمی ریشهها، پیامدها و رویکردهای کاهش این چالشها باشد.
به عنوان عضوی کوچک از جامعه پزشکی و دبیر علمی این کنگره، از پژوهشگران، متخصصان و صاحبنظران حوزههای علوم رفتاری، حقوقی، ارتباطات، اجتماعی و همه همکاران گرانقدر دعوت میکنم با ارائه مقالات و پژوهشهای خود در تکمیل این گفتوگوی ضروری همراه شوند.
امید است این کنگره بتواند با مشارکت صمیمانه و گسترده همکاران، در کنار ارائه مباحث تخصصی حوزه دندانپزشکی، در حد توان خود گامی کوچک اما مؤثر در مسیر اصلاح نگرشها، افزایش مسئولیت پذیری صنفی، ارتقای آگاهی عمومی و تقویت پیوند میان جامعه پزشکی و مردم بردارد.
یادداشتی به قلم دکتر امیرارسلان هوشیارفرد
دبیر جامعه دندانپزشکی ایران
دبیر علمی EXCIDA 2026
